Konflikt serologiczny – co powinnaś o nim wiedzieć, zanim zajdziesz w ciążę?

Najczęstszą przyczyną konfliktu serologicznego jest niezgodność w zakresie antygenu D z układu Rh. Jeśli mama ma grupę krwi Rh(-) ujemną, tzn. na jej krwinkach czerwonych antygen D jest nieobecny, a tata Rh(+) dodatnią, istnieje ryzyko wystąpienia konfliktu serologicznego, który może powodować poważną chorobę płodu.

Nie można zapomnieć o możliwości wystąpienia konfliktu serologicznego spowodowanego niezgodnością w zakresie pozostałych antygenów z układu Rh (C, c, E, e) lub układach grupowych krwi (AB0, Kell, Kidd, Duphy, MNSs etc).

Podczas ciąży może także wystąpić tzw. konflikt grup głównych. Gdy mama ma krew grupy 0, a u dziecka występuje grupa A lub B, krew mamy wytwarza przeciwciała odpornościowe, które atakują dziecko. Konflikt grup głównych występuje rzadziej i jest mniej groźny, jego skutki są podobne do tych, charakterystycznych dla konfliktu na tle czynnika Rh.

Świadomość ryzyka wystąpienia konfliktu serologicznego i odpowiednia profilaktyka, jaką w tym przypadku należy podjąć, sprawiają, że zagrożenie zdrowia maluszka można ograniczyć do minimum.

Konflikt serologiczny – co to takiego?

Na skutek dziedziczenia maluszek otrzymuje pewne cechy od mamy, a inne od taty. Wśród nich jest także grupa krwi oraz obecność antygenu błonowego D z układu Rh na krwinkach czerwonych lub jego brak. 

Szacuje się, że antygen D grupy krwi Rh(+) dodatniej występuje u 85% ludzi, natomiast 15% populacji go nie posiada, dlatego ich grupę krwi określa się jako Rh(-).

W sytuacji, gdy krew obojga rodziców różni się pod względem czynnika Rh, płód dziedziczy po tacie antygen D (Rh+), a krew mamy nie posiada tego antygenu (Rh-), mówimy o niezgodności, która stanowi ryzyko wystąpienia konfliktu serologicznego. Konflikt ten może wystąpić, jeśli w okresie ciąży lub podczas porodu dojdzie do przecieku krwi Rh+ maluszka do krwi mamy o czynniku Rh- w ilości większej niż 0,2 ml. Organizm mamy uruchamia wówczas mechanizmy obronne i wytwarza przeciwciała skierowane przeciwko antygenom krwinek Rh+ płodu. Przeciwciała powodują uszkodzenie krwinek czerwonych płodu, prowadząc do niedokrwistości płodu i rozwinięcia choroby hemolitycznej, która w trakcie ciąży objawia się m.in.:

• hiperplacentozą czyli pogrubieniem łożyska,
• powiększeniem wątroby i śledziony płodu,
• poszerzeniem żyły pępowinowej u płodu,
• kardiomegalią – zwiększenie wymiarów serca płodu,
• obrzękiem tkanki podskórnej płodu,
• obecnością płynu w jamach ciała u płodu (opłucnej, osierdziu, otrzewnej).

Ze względu na intensywny rozpad krwinek czerwonych u płodu uwalniana jest hemoglobina, która ulega przemianom do bilirubiny. W ciąży nadmiar bilirubiny usuwany jest do krążenia przyszłej mamy dzięki sprawnemu funkcjonowaniu bariery łożyskowej. Po porodzie za eliminację nadmiaru bilirubiny odpowiedzialna jest niedojrzała pod względem enzymatycznym wątroba noworodka. Utrzymujący się rozpad krwinek czerwonych prowadzi do powstania ciężkiej żółtaczki hemolitycznej wymagającej intensywnej terapii już w pierwszej dobie życia maluszka. 

Diagnostyka konfliktu serologicznego

Każda kobieta w ciąży powinna jak najwcześniej, już po pierwszej wizycie u lekarza prowadzącego wykonać badanie grupy krwi z oznaczeniem czynnika Rh i stwierdzeniem obecności alloprzeciwciał przeciwko krwinkom czerwonym. Jeśli jesteś w ciąży po raz pierwszy, istnieje niewielkie ryzyko wystąpienia konfliktu serologicznego, ponieważ Twój organizm napotka krew dziecka najprawdopodobniej dopiero podczas porodu. Co jednak ważne, przeciwciała mogą pojawić się w krwi mamy wcześniej np. na skutek przebytego poronienia lub zabiegów wykonywanych podczas ciąży, jak np. inwazyjne badania prenatalne. Pamiętaj, że do immunizacji, czyli pobudzania mechanizmów odpornościowych organizmu do działania, mogło dojść także w przeszłości wskutek przetoczenia krwi niezgodnej grupowo lub w wyniku używania zanieczyszczonego obcą krwią sprzętu do wstrzyknięć.

Jeśli nie stwierdzono u Ciebie obecności alloprzeciwciał po pierwszej wizycie ginekologicznej, badanie zostanie powtórzone w kolejnych trymestrach ciąży i przed porodem. Jeśli natomiast w twojej krwi krążą przeciwciała przeciwko antygenom czerwonokrwinkowym, zostaniesz objęta szczególną opieką podczas ciąży. Oznaczenia miana przeciwciał będą wykonywane średnio co 4 tygodnie, będziesz także dużo częściej miała wykonywane USG płodu z oceną przepływu krwi w tętnicy środkowej mózgu. Istnieje bowiem realne zagrożenie powstania niedokrwistości i rozwinięcia pełnoobjawowej choroby hemolitycznej płodu, wymagającej hospitalizacji w Oddziale Patologii Ciąży, wdrożenia diagnostyki inwazyjnej i terapii wewnątrzmacicznej płodu. Istotne jest, byś była pod stałą opieką lekarza i realizowała zalecone badania, jeśli istnieje u Ciebie ryzyko wystąpienia konfliktu serologicznego.

Czy konflikt serologiczny można leczyć?

Istotą terapii jest nie konflikt serologiczny, czy niezgodność serologiczna, lecz choroba hemolityczna płodu (noworodka) powstała wskutek swobodnego przenikania matczynych przeciwciał do krążenia płodu i niszczenia jego krwinek czerwonych. Obecnie jedyną skuteczną metodą terapii prenatalnej, powszechnie stosowaną w wyspecjalizowanych ośrodkach, jest transfuzja wewnątrzmaciczna wykonywana pod kontrolą USG. To zabieg polegający na przetoczeniu specjalnie dobranej krwi, bezpośrednio do naczynia krwionośnego płodu – zazwyczaj żyły pępowinowej płodu. Transfuzje te pozwalają na uzupełnienie krwi pozbawionej antygenu docelowego i skorygowanie niedokrwistości płodu jeszcze w łonie matki. Są one powtarzane początkowo co około tydzień, aby w krótkim czasie uzupełnić niedobór, następnie w momencie uzyskania normalizacji parametrów hematologicznych ich częstotliwość może zostać zmniejszona, a odstęp pomiędzy zabiegami wydłuża się do 2-3 tygodni. Dodatkowo ciężarna może otrzymać gammaglobulinę, która pozwoli na zahamowanie produkcji alloprzeciwciał przez jej układ odpornościowy.

Po porodzie noworodek z łagodną postacią choroby hemolitycznej będzie poddany fototerapii (w celu szybszego zwalczania żółtaczki), w cięższych postaciach choroby może wymagać przeprowadzenia transfuzji uzupełniającej lub wymiennej. 

Profilaktyka

Po porodzie noworodek pacjentki Rh(-) rutynowo będzie miał oznaczoną grupę krwi – jeśli odziedziczył antygen D po tacie, tzn. ma grupę krwi Rh(+), wówczas mama w ciągu 72 godzin powinna otrzymać tzw. immunoglobulinę anty-„D”. Celem immunoprofilaktyki jest zneutralizowanie antygenów płodowych, które przedostały się do krwioobiegu matki podczas porodu, zanim zostaną rozpoznane przez jej układ immunologiczny jako „obce” i zanim zostanie wytworzona pamięć immunologiczna.

Immunoglobulinę podaje się także w przypadku poronienia czy leczenia ciąży pozamacicznej. Jest to obowiązkowa profilaktyka, która pozwala zapobiec konfliktowi serologicznemu przy kolejnej ciąży. Immunoglobulina anty-„D” może być również podawana w przypadkach:

• gdy ciąża jest zagrożona poronieniem,
• gdy mamie grozi przedwczesny poród,
• gdy w okresie ciąży mają miejsce badania inwazyjne czy operacje wewnątrzmaciczne płodu ,
• gdy podczas ciąży doszło do intensywnego krwawienia,
• jako profilaktyka ciążowa niezależna od wystąpienia zagrożeń pomiędzy 28. a 30. tygodniem ciąży.

Ze względu na to, że nie można zmienić grupy krwi i czynnika Rh, nie jest możliwe całkowite wyeliminowanie potencjalnego ryzyka konfliktu serologicznego u rodziców o odmiennych antygenach czerwonokrwinkowych. Można jednak stosować szereg działań profilaktycznych, które zminimalizują ryzyko zagrożenia zdrowia i życia maluszka. 

Tagi: konflikt serologiczny a ciąża, konflikt krwi, zapobieganie konfliktowi serologicznemu, niezgodność serologiczna, niezgodność grup krwi w ciąży, profilaktyka konfliktu serologicznego