Twarda kupka - co może pomóc na zatwardzenie u niemowlaka?

Zatwardzenie u niemowlaka – jak je rozpoznać?

Rytm wypróżnień oraz wygląd kupki niemowlaka może dynamicznie zmieniać się w pierwszym roku życia. To, że konsystencja stolca stała się twardsza nie zawsze oznacza występowania nieprawidłowości. Jest tak jednak zazwyczaj, jeśli dziecku wyraźnie towarzyszą przy tym inne dolegliwości.

Jak rozpoznać, czy twarda kupka u niemowlaka to normalny objaw, czy oznaka zatwardzenia? Zaparcia stwierdza się w oparciu o określone kryteria. Najczęściej występujący typ (dotyczący ponad 90% niemowląt z tym problemem) rozpoznaje się, gdy przez minimum miesiąc u dziecka występują co najmniej dwa z wymienionych poniższej objawów:

• Bolesne wypróżniania (niemowlę może być niespokojne, płaczliwe, marudne, a robienie kupki zdaje się mu sprawiać wyraźny wysiłek),
• Zbite stolce,
• Maksymalnie dwa wypróżnienia w tygodniu,
• Obecność obfitych mas kałowych w odbytnicy,
• Stolce o dużej objętości,
• Wyraźna ulga po wypróżnieniu.

Powyższe kryteria mają zastosowanie w przypadku niemowląt i dzieci do 4. roku życia.

Przyczyny zatwardzenia u niemowlaka

Przyczyna zatwardzenia u niemowlaka najczęściej leży w diecie dziecka. Choć zdarza się to bardzo rzadko, problem może też wynikać z obecności schorzenia powodującego zaburzenia pasażu jelitowego.

Twarda kupka u niemowlaka przy rozszerzaniu diety

Początek rozszerzania diety niemowlaka to moment, kiedy u wielu dzieci pojawiają się dolegliwości związane z wypróżnianiem. Układ pokarmowy malucha dopiero uczy się trawienia nowych pokarmów innych niż mleko i potrzebuje czasu na adaptację.

Niektóre produkty często podawane niemowlakom przy rozszerzania diety (m.in. ze względu na ich lekkostrawność) mogą przyczyniać się do powstawania zatwardzenia. Do głównych podejrzanych zalicza się tu:

• Kleiki ryżowe, płatki ryżowe i biały ryż w innych postaciach,
• Kaszę manną,
• Ziemniaki,
• Banany,
• Gotowaną marchewkę,
• Gotowane jabłko,
• Białe pieczywo.

Wydalanie twardej kupki przez starszego niemowlaka (po 6. miesiącu życia) czy roczne dziecko może wynikać z niedostatecznego spożycia błonnika pokarmowego. Ten składnik znajduje się w największych ilościach w warzywach, nasionach roślin strączkowych, owocach (w tym przede wszystkim owocach suszonych), a także kaszkach owsianych, kaszkach na bazie pełnoziarnistych zbóż oraz orzechach.

Przyczyną zaparć może być też brak odpowiedniego nawodnienia. W takim przypadku płyn z mas kałowych w jelicie jest wchłaniany w większym stopniu i kupka staje się twarda i sucha. Warto zaznaczyć, że dzieje się tak szczególnie w przypadku, gdy podajemy dziecku wiele produktów o wysokiej zawartości błonnika pokarmowego, który łatwo „pochłania” większą ilość wody.

Trzeba więc pamiętać, że w przypadku, gdy chcemy zwiększyć ilość błonnika w diecie dziecka w celu profilaktyki zaparć, musi za tym iść zwiększenie ilości płynów wypijanych przez malucha. W przeciwnym razie zmiany w jadłospisie mogą dać efekt odwrotny od zamierzonego.

Twarda kupka u niemowlaka po mleku następnym

Przejście z karmienia piersią na tzw. karmienie mlekiem modyfikowanym czasami wiąże się z występowaniem zatwardzenia u dziecka. Wynika to z faktu, że mleko następne w pewnym stopniu jest trudniejsze do strawienia przez niemowlę. Zdarza się więc, że zanim maluch przyzwyczai się do określonej mieszanki mogą u niego występować dolegliwości, takie jak zaparcia. Jeśli problem utrzymuje się dłużej, czasami najlepiej po konsultacji z lekarzem pediatrą, rodzaj podawanego mleka wymaga zmiany.

Twarda kupka u niemowlaka po mleku następnym może pojawić się także w przypadku, gdy pokarm jest przygotowywany niezgodnie z instrukcją na opakowaniu (przede wszystkim chodzi tu o użycie zbyt dużej ilości proszku w stosunku do ilości wody).

Zatwardzenie jako objaw choroby u niemowlaka

Twarda kupka i problemy z oddawaniem stolca u dziecka na ogół są jedynie przejściowym stanem, niezwiązanym z występowaniem określonej choroby. U niewielkiego odsetka dzieci (który ocenia się na poniżej 10%) zaparcia mogą stanowić jeden z objawów poważniejszego schorzenia. Do przyczyn chorobowych trudności w wypróżnianiu należą m.in.:

• Niedoczynność tarczycy (może ona mieć postać wrodzoną),
• Celiakia,
• Mukowiscydoza,
• Porfiria,
• Choroba Hirschsprunga (wrodzone zaburzenia unerwienia jelit prowadzące do ich niedrożności),
• Nieprawidłowości w anatomicznej budowie jelit i odbytu.

Twarda kupka u niemowlaka – jakie objawy powinny zaniepokoić?

Niektóre objawy, które mogą występować jednocześnie z oddawaniem twardej kupki przez niemowlaka powinny szczególnie zwrócić twoją uwagę i skłonić do niezwłocznej konsultacji z pediatrą:

• Początek występowania objawów u dziecka w wieku noworodkowym (w 1. miesiącu życia),
• Oddawanie twardej kupki z krwią (lub obecność krwi w stolcu o jakiejkolwiek innej konsystencji),
• Czarna kupka u niemowlaka,
• Nasilone wzdęcie brzucha,
• Wymioty,
• Gorączka,
• Brak apetytu u niemowlaka,
• Zaburzenia wzrastania.

Co pomoże na twardą kupkę i zaparcia u niemowlaka?

Interwencję w przypadku zaparć u dziecka (szczególnie jeśli problem trwa od dłuższego czasu lub nawraca) należy przeprowadzać pod kontrolą lekarza. Pediatra przyjrzy się dokładnie jego możliwym przyczynom i zaproponuje postępowanie dostosowane do sytuacji.

W perspektywie długoterminowej głównym sposobem na eliminowanie zaparć u niemowlaka jest modyfikacja diety. Doraźnie w łagodzeniu zatwardzenia mogą pomóc leki zalecone przez pediatrę oraz stymulowanie przewodu pokarmowego dziecka poprzez masaż brzuszka.

Modyfikacja diety niemowlaka

W zależności od rozpoznanej przez pediatrę przyczyny pojawienia się zatwardzenia, długofalowo w rozwiązaniu problemu mogą pomóc:

• U dzieci karmionych mlekiem mamy – częstsze przystawianie do piersi,
• W przypadku dzieci karmionych mlekiem następnym – zmiana preparatu np. na typ mieszkanki zawierający m.in. galaktooligosacharydy i fruktooligosacharydy (GOS/FOS, substancje zaliczane do błonnika pokarmowego),
• U dzieci po rozpoczęciu rozszerzania diety - podawanie dziecku większej ilości produktów z błonnikiem pokarmowym oraz zmniejszenie ilości produktów, które mogą mieć działanie sprzyjające powstawaniu zaparć,
• U niemowląt w drugim półroczu życia (po rozpoczęciu rozszerzania diety pokarmami uzupełniającymi) podawanie wody między posiłkami.

Masaż brzuszka

Wykonanie masażu brzuszka może pobudzić do pracy jelita dziecka i ułatwić wypróżnienie. Aby go wykonać, ułóż niemowlę na plecach i rozgrzanymi dłońmi łagodnie je masuj oraz wykonuj tzw. rowerki, czyli przyginanie zgiętych nóżek do klatki piersiowej. Szczegółowe instrukcje co do sposobu masażu dziecka, który powinien pomóc przy zatwardzeniu możesz znaleźć tutaj.

Leki na zatwardzenie u niemowlaka

W niektórych sytuacjach przy zatwardzeniu konieczne jest oczyszczenie dolnej części przewodu pokarmowego przy wykorzystaniu środków farmakologicznych – czopków lub substancji podawanych doustnie. W przypadku niemowląt nie należy ich stosować na własną rękę – wymagana jest konsultacja z lekarzem pediatrą lub gastroenterologiem, który dobierze odpowiedni preparat i jego dawkę.

Ważne informacje: Karmienie piersią jest najwłaściwszym i najtańszym sposobem żywienia niemowląt oraz rekomendowane dla małych dzieci wraz z urozmaiconą dietą. Mleko matki zawiera składniki odżywcze niezbędne do prawidłowego rozwoju dziecka oraz chroni je przed chorobami i infekcjami.

Karmienie piersią daje najlepsze efekty, gdy matka prawidłowo odżywia się w ciąży i w czasie laktacji oraz gdy nie ma miejsca nieuzasadnione dokarmianie dziecka. Przed podjęciem decyzji o zmianie sposobu karmienia matka powinna zasięgnąć porady lekarza.

Źródła:

1. Malczyk Ż., Jarzumbek A., Kwiecień J. i wsp. (2014) Praktyczne aspekty leczenia zaparć stolca u dzieci, Pediatria i Medycyna Rodzinna 10(1): 55-60, dostęp: https://pimr.pl/index.php/issues/2014-vol-10-no-1/praktyczne-aspekty-leczenia-zaparc-stolca-u-dzieci#.
2. Czerwionka-Szaflarska M., Romańczyk B. (2008) Postępowanie w zaparciu czynnościowym stolca u dzieci i młodzieży, Forum Medycyny Rodzinnej, 2(5): 349-57, dostęp: https://journals.viamedica.pl/forum_medycyny_rodzinnej/article/viewFile/10199/8699.
3. Tabbers M. M., DiLorenzo C., Berger M. Y. i wsp. (2014) Evaluation and treatment of functional constipation in infants and children: evidence-based recommendations from ESPGHAN and NASPGHAN, Journal of Pediatric Gastroenterology and Nutrition, 58(2): 258-274, dostęp: https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/24345831/.
4. Szajewska H., Socha P., Horovath A. i wsp. (2021) Zasady Żywienia Zdrowych Niemowląt. Stanowisko Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci, Przegląd Pediatryczny 50: 1-19, dostęp: https://ptp.edu.pl/dokumenty/4337.pdf.