Zez to zaburzenie widzenia, które polega na nieprawidłowym ustawianiu się gałek ocznych – prawe i lewe oko nie są skierowane w tę samą stronę (dla przykładu, lewa gałka oczna może kierować się na wprost, a prawa – na bok, do góry lub w dół). Wiek dziecięcy jest czasem, kiedy zez rozpoznaje się najczęściej. U niemowląt w pierwszych miesiącach życia możemy mieć do czynienia z przejściowymi zaburzeniami koordynacji gałek ocznych, a także z tzw. zezem pozornym. W poniższym artykule wyjaśniamy, kiedy to zjawisko jest normą, a kiedy stanowi zaburzenie, z którym warto udać się do lekarza.
Co znajdziesz w tym artykule:
Jak wygląda zez u niemowlaka?
Fizjologicznie oczy ustawione są równolegle co pozwala na przestrzenne widzenie obuoczne – stereoskopię. Zez to nieprawidłowe, nierównolegle ustawienie gałęk ocznych.
Zez daje objaw w postaci uciekania oka – prawe i lewe oko dziecka patrzą w różnych kierunkach. Wyróżniamy kilka rodzajów tego zaburzenia, w tym:
- Zez zbieżny, czyli najczęstszy typ – tęczówka jednego oka kieruje się w stronę nosa w czasie, gdy druga jest skierowana na wprost lub również w stronę nosa,
- Zez rozbieżny - tęczówka jednego oka kieruje się na zewnątrz, w stronę uszu, w czasie, gdy druga jest skierowana na wprost lub również ustawia się na zewnątrz, w kierunku przeciwnego ucha,
- Zez pionowy – tęczówka jednego oka odchyla się w górę lub w dół, gdy druga skierowana jest na wprost.
Ponadto u dziecka z zezem mogą występować objawy, takie jak:
- Nienaturalne przekrzywianie główki na jedną stronę podczas przyglądania się jakiemuś obiektowi,
- Częste przymykanie jednego oka w czasie koncentracji wzroku na określonym przedmiocie,
- Częste mrużenie oczu.
Zez u niemowlaka – kiedy jest normą?
Zez u niemowlaka nie zawsze stanowi zaburzenie wymagające leczenia. Czasami pojawia się tzw. zez fizjologiczny, czyli będący naturalnym etapem rozwoju. W tym przypadku także mamy do czynienia z objawem tzw. „uciekającego oka”. Widoczne jest to przede wszystkim przy próbach skoncentrowania przez dziecko oczu na określonym punkcie. Zez u niemowlaka w pierwszych miesiącach życia wynika najczęściej z niedojrzałości narządu wzroku oraz układu mięśniowo-nerwowego, odpowiadającego za koordynację ruchów gałek ocznych.
Warto wiedzieć również, że u najmłodszych niemowlaków łatwo jest mylnie stwierdzić występowanie zeza. U dzieci w pierwszych miesiącach życia możemy mieć do czynienia z objawami tzw. zeza pozornego. Występowanie symptomów wynika w tym przypadku nie z problemów ze wzrokiem, a ze specyfiki kształtu twarzy niemowlaka - przede wszystkim z szerokiej nasady nosa i obecności fałdów skórnych powiek, które zakrywają kąciki oczu po stronie nosa.
W takiej sytuacji część gałki ocznej przy kąciku oka nie jest widoczna, a przy niektórych ustawieniach oczu może się wydawać, że u dziecka występuje zez – jednak w rzeczywistości wzrok malucha w obu gałkach ocznych jest skierowany w dokładnie tym samym kierunku. Z czasem, wraz ze wzrostem dziecka, zmieniają się proporcje twarzy, a fałdy skórne w kącikach oczu stają się mniej widoczne i wrażenie występowania objawów zeza u niemowlaka przemija.
Zez pojawia się częściej w przypadku powikłań okołoporodowych, wcześniactwa, niektórych chorób występujących u mamy w czasie ciąży.
Zez fizjologiczny obserwuje się do 3 miesiąca życia. Zez pozorny, związany z uwarunkowaniami anatomicznymi może być widoczny dłużej, ale nie wiąże się on zaburzeniami widzenia.
Jeśli objawy pojawiają się później, może to wskazywać na poważniejsze zaburzenia widzenia, wymagające korygowania. Przyczynami takich nieprawidłowości są m.in.:
- Nasilone problemy ze wzrokiem, takie jak dalekowzroczność, krótkowzroczność, astygmatyzm – w szczególności, jeśli występują duże różnice w stopniu nasilenia wady wzroku w prawej i lewej gałce ocznej,
- Zaburzenia w obrębie nerwów, które odpowiadają za kontrolę ruchów gałek ocznych,
- Zaburzenia w rozwoju mózgu, np. związane z mózgowym porażeniem dziecięcym lub zespołem Downa,
- Zaburzenia budowy lub funkcji mięśni odpowiadających za ruchy gałki ocznej, w tym wady wrodzone lub uszkodzenia pojawiające się w związku z urazami.
Na występowanie zeza u dziecka mogą wpływać również czynniki genetyczne.
Zez u niemowlaka – kiedy iść do okulisty?
Jeśli u niemowlaka w wieku powyżej 3 miesięcy nadal obserwujesz okazjonalne występowanie zeza, zgłoś się z nim do pediatry. Skonsultuj się z lekarzem również w sytuacji, gdy nieprawidłowe ustawienie gałek ocznych u dziecka ma charakter stały – nawet, jeśli ten objaw występuje wcześniej, przed ukończeniem 3. miesiąca życia. Na wizytę dobrze jest zabrać niemowlaka także, gdy:
- Zez pojawił się po raz pierwszy po 3. miesiącu życia,
- Zauważasz niepokojące objawy związane ze wzrokiem dziecka, np. maluch ma tendencję do ciągłego przekrzywiania głowy na jedną stronę lub często zamyka jedno oko przy przypatrywaniu się jakiemuś obiektowi.
Lekarz pomoże ocenić, czy u niemowlaka występują nieprawidłowości wymagające dalszej diagnostyki i leczenia. Podjęcie terapii na wczesnym etapie ma duże znaczenie dla zdrowia narządu wzroku dziecka w przyszłości. Brak leczenia z czasem może prowadzić do pojawienia się zaburzenia nazywanego leniwym okiem, które związane jest z ignorowaniem przez mózg sygnałów płynących z zezującego oka i w konsekwencji pogorszeniem się widzenia. Szanse na to, że zez, który nadal występuje u dziecka w drugim półroczu życia ustąpi samoistnie, są niskie. W przypadku braku interwencji znacznie bardziej prawdopodobne jest nasilanie się tego problemu z czasem.
Leczenie zeza u niemowlaka
Zez pozorny lub przemijający zez u niemowlaka w wieku do około 3 miesięcy nie wymaga wdrażania leczenia. Postępowanie w przypadku występowania zeza u dziecka w późniejszych miesiącach lub latach życia polega przede wszystkim na:
- Noszeniu odpowiednio dopasowanych przez lekarza okularów,
- Zakładaniu opatrunku na jedno oko – to metoda, którą stosuje się w przypadku, gdy u dziecka z zezem stwierdza się objawy tzw. leniwego oka; zakrywanie prawidłowo funkcjonującej gałki ocznej zmusza do podjęcia pracy „słabsze” oko, które odpowiada za występowanie objawów zeza,
- Ćwiczenia oka – mogą być wykorzystywane jako element wspomagający w terapii zeza u starszych dzieci.
W przypadku braku poprawy po zastosowaniu leczenia zachowawczego może być konieczne wykonanie operacji i dokonanie korekcji w obrębie mięśni odpowiadających za ruchy gałek ocznych.
Źródła:
- Kanukollu V. M., Sood G. (2023) Strabismus, National Library of Medicine, StatPearls, dostęp: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK560782/.
- Sawers N., Jewsbury H., Ali N. (2017) Diagnosis and management of childhood squints: investigation and examination with reference to red flags and referral letters, British Journal of General Practice, 67(654): 42-43, dostęp: https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC5198597/.
- Boyd K. (2024) Pseudostrabism, American Academy of Ophthalmology, dostęp: https://www.aao.org/eye-health/diseases/what-is-pseudostrabismus.
- National Health Service (2023) Squint, dostęp: https://www.nhs.uk/conditions/squint/.
- National Health Service (2023) Childhood Squint (strabismus), dostęp: https://www.newcastle-hospitals.nhs.uk/resources/childhood-squint-strabismus/.