W harmonijnie rozwijającym się i pracującym brzuszku procesy trawienia i wchłaniania zachodzą prawidłowo. Dzięki temu organizm maluszka wraz z posiłkami otrzymuje składniki odżywcze, które mają wpływ na odpowiednią pracę m.in. układu odpornościowego. Właśnie dlatego troska o mały brzuszek malucha to również troska o jego układ immunologiczny.
Co to jest układ odpornościowy i jaką pełni rolę w organizmie?
Układ odpornościowy to system mający za zadanie chronić organizm przed zakażeniami i innymi obcymi, potencjalnie niebezpiecznymi czynnikami. Zaburzona praca układu odpornościowego objawia się większą podatnością na zakażenia (wirusowe, bakteryjne, grzybicze czy pasożytnicze) i różnego rodzaju choroby, m.in. autoimmunizacyjne czy alergiczne. Najważniejsza funkcja układu odpornościowego to rozpoznawanie i niszczenie drobnoustrojów czy komórek nowotworowych. Prawidłowo funkcjonujący układ immunologiczny ma poza tym zdolność odróżniania zdrowych komórek od szkodliwych patogenów. Nieprawidłowa weryfikacja tego, co obce lub niebezpieczne od tego, co prawidłowe i niegroźne skutkuje chorobami alergicznymi czy autoimmunizacyjnymi.
Jakie są rodzaje odporności?
Odporność można podzielić na odporność nieswoistą (wrodzoną) i swoistą (nabytą, adaptacyjną). Odporność nieswoista działa już po urodzeniu. Należą do niej: bariery fizyczne (np. skóra, śluz), bariery biochemiczne (np. lizozym zawarty w ślinie, kwas żołądkowy), komórkowe wrodzone mechanizmy odporności (np. monocyty, makrofagi, neutrofile), białka osoczowe (cytokiny, białka ostrej fazy, białka dopełniacza). Odporność swoistą można podzielić na czynną i bierną. Odporność swoista czynna to taka, która może powstać w sposób naturalny – po pewnym czasie od kontaktu z patogenem – lub sztuczny – w wyniku szczepienia. Odporność swoistą bierną stanowią transportowane przez łożysko w ciąży immunoglobuliny IgG pochodzenia matczynego.
Najważniejsze znaczenie dla rozwoju układu odpornościowego mają pierwsze lata życia. Rozwój układu immunologicznego maluszka zaczyna się już w brzuchu mamy i trwa co najmniej do 12. roku życia. To między innymi dlatego małe dzieci chorują częściej. Układ odpornościowy kształtuje się pod wpływem różnych czynników. Jednym z nich jest kontakt z drobnoustrojami – właśnie dlatego noworodek, nie mając wcześniej żadnych kontaktów z wirusami czy bakteriami, nie umie sobie z nim poradzić. Noworodek ma bowiem tylko niewielką ilość własnych przeciwciał IgM oraz otrzymane od mamy przez łożysko IgG.
W jaki sposób można wspierać odporność dziecka?
Odporność dziecka należy wspierać na wiele sposobów. Są to na przykład szczepienia ochronne – zarówno obowiązkowe, jak i zalecane. Zalecenia dotyczące szczepień ochronnych są regularnie aktualizowane zgodnie ze zmieniającą się wiedzą medyczną. Ważne jest również, aby dziecko miało kontakt z innymi dziećmi będącymi naturalnymi „nosicielami” drobnoustrojów. Każdy katar czy przeziębienie „uczy” organizm, jak walczyć z kolejnym wirusem. Właśnie dlatego dzieci powinny chodzić do przedszkola – ich odporność nadal się kształtuje, dlatego w pierwszych miesiącach chodzenia do przedszkola dzieci tak często chorują. Co więcej, uważa się, że w tym wieku nawet 8 wirusowych infekcji rocznie jest normą. Dzieci należy również hartować. Nie powinno unikać się spacerów na świeżym powietrzu nawet w chłodniejsze dni. Niekorzystnie na odporność wpływa stres, brak poczucia bezpieczeństwa czy nieprawidłowa dieta.
Jaką rolę w kontekście odporności odgrywa prawidłowo zbilansowana dieta?
Wszystko zaczyna się od szczęśliwego, odpowiednio rozwijającego się brzuszka. Prawidłowo funkcjonujący układ pokarmowy to odpowiednie trawienie i wchłanianie składników odżywczych. Przewód pokarmowy maluszka, podobnie jak inne układy, przez pierwsze lata życia nie jest w pełni dojrzały. To dlatego tak ważna jest odpowiednia dieta. Na początek najważniejsze jest mleko mamy. Dlaczego? Kobiecy pokarm zawiera m.in. liczne immunoaktywne składniki (czyli substancje pozytywnie wspierające odporność dziecka), wpływające korzystnie na układ odpornościowy. Są to m.in.:
- wydzielnicza immunoglobulina IgA, stanowiąca istotną barierę ochronną przed drobnoustrojami w przewodzie pokarmowym i układzie oddechowym noworodka;
- laktoferyna, która stymuluje układ odpornościowy do pracy;
- cytokiny i czynniki wzrostu, warunkujące dojrzewanie komórek odpornościowych.
Mleko kobiece zawiera także: laktoperoksydazę, czyli enzym, który chroni m.in. przed zakażeniem paciorkowcem i lizozym, który niszczy bakterie. Cennymi składnikami odżywczymi wpływającymi na kształtowanie odporności są także witaminy A, C i D oraz mikroelementy, takie jak żelazo i cynk.
Jeżeli maluszek nie może być karmiony mlekiem mamy, należy w porozumieniu z lekarzem pediatrą wybrać odpowiednie mleko modyfikowane. Dla kształtowania odporności ważne jest to, aby zawierało miedzy innymi oligosacharydy, czyli związki pobudzające rozwój prawidłowej mikrobioty jelit.