Mononukleoza u dziecka - co to jest i jakie są jej najczęstsze objawy?

Mononukleoza u dziecka - co musisz wiedzieć?

● Mononukleoza jest wirusową chorobą zakaźną, która u dzieci często przebiega bez wyraźnych objawów, a u młodzieży zazwyczaj wywołuje nasilone dolegliwości.

● Do zakażenia dochodzi przez kontakt ze śliną nosiciela wirusa wywołującego chorobę.

● Objawy mononukleozy obejmują przede wszystkim wysoką i utrzymującą się przez długi czas gorączkę, powiększenie węzłów chłonnych w okolicy szyi i pach, a także ból gardła.

● Leczenie opiera się na odpoczynku, stosowaniu leków przeciwgorączkowych oraz piciu dużej ilości płynów.

Co to jest mononukleoza?

Mononukleoza, inaczej nazywana chorobą pocałunków, jest schorzeniem w 90% przypadków wywołanym przez infekcję powszechnie występującym w społeczeństwie wirusem Epsteina-Barr. Do zakażenia typowo dochodzi po raz pierwszy we wczesnym wieku dziecięcym, jednak postać objawową mononukleozy najczęściej obserwuje się u młodzieży.

Przyczyny mononukleozy u dziecka

Mononukleoza rozprzestrzenia się przez kontakt ze śliną nosiciela, która zawiera cząsteczki wirusa. Najczęściej do infekcji dochodzi poprzez pocałunki lub korzystanie z tych samych sztućców lub naczyń (np. kubków, butelek) bez ich dokładnego umycia po innej osobie. Wirus Epsteina-Barr pozostaje w organizmie człowieka, który przebył infekcję i może być dalej przenoszony na innych, nawet przy braku jakichkolwiek objawów. Uważa się, że tylko 5% chorych nabywa zakażenie od osób, które mają aktywną postać mononukleozy. Można zakażać innych nawet 7 tygodni przed wystąpieniem objawów i kilka miesięcy po ich ustąpieniu. Ponadto po przebyciu choroby wirus przechodzi w formę utajoną, która może zostać okresowo aktywowana( dotyczy to przede wszystkim osób z zaburzeniami odporności).

Jakie są główne objawy mononukleozy u dziecka?

U dzieci w pierwszych latach życia zakażenie wirusem Epsteina-Barr bardzo często nie daje żadnych objawów. Pełnoobjawową postać choroby obserwuje się przede wszystkim u osób w wieku nastoletnim (po 15. roku życia) i młodych dorosłych. Pierwsze oznaki choroby najczęściej pojawiają się dopiero po 4-6 tygodniach od zakażenia. Wśród najbardziej typowych objawów mononukleozy wyróżnia się:

● Gorączkę - temperaturę powyżej 38,5°C, występującą długo (przez 10-14 dni), zwłaszcza w godzinach popołudniowych i wieczornych - jest to najbardziej typowy objaw mononukleozy,

● Nasilone zmęczenie i uczucie osłabienia,

● Powiększone węzły chłonne w okolicy szyi i pach,

● Ból gardła.

Inne objawy mononukleozy

W przebiegu mononukleozy u części pacjentów mogą pojawić się również następujące objawy:

● Ból głowy,

● Brak apetytu,

● Utrudnione połykanie, a czasami również problemy z oddychaniem, związane z powiększeniem migdałków,

● Biały nalot na migdałkach podniebiennych,

● Powiększenie śledziony i/lub wątroby.

Czy mononukleoza może powodować wysypkę u dziecka?

Mononukleoza może powodować wysypkę na tułowiu i kończynach. Zwykle ma ona postać czerwonych lub różowych plam lub plam z grudkami. Czasami wysypka przypomina wybroczyny. Typowo pojawia się u chorych po zastosowaniu antybiotyków. Brak wysypki nie wyklucza występowania mononukleozy - zmiany skórne obserwuje się tylko u części chorych.

Jak rozpoznaje się mononukleozę zakaźną?

Mononukleozę rozpoznaje się przede wszystkim na podstawie wywiadu medycznego (dotyczącego głównie występujących dolegliwości), a także badania przedmiotowego. Lekarz może zlecić wykonanie dodatkowych badań w celu potwierdzenia lub wykluczenia infekcji. Jest to istotne szczególnie w przypadku wątpliwości co do diagnozy, np. przy typowym dla dzieci skąpoobjawowym przebiegu zakażenia.

Jakie badania można wykonać przy podejrzeniu mononukleozy zakaźnej?

Testem wykonywanym w celu potwierdzenia występowania mononukleozy jest przede wszystkim badanie krwi na obecność przeciwciał heterofilnych. Ich stwierdzenie potwierdza rozpoznanie choroby. Trzeba jednak zdawać sobie sprawę, że u dzieci, szczególnie w wieku poniżej 12. roku życia, dość często uzyskuje się wynik fałszywie ujemny. Inne badania krwi, które mogą być wykorzystane w diagnostyce mononukleozy to:

● Badanie na swoiste przeciwciała przeciwko antygenom wirusa wywołującego mononukleozę (dokładniejsze, jednak znacznie droższe niż badanie przeciwciał heterofilnych),

● Morfologia z rozmazem krwinek białych,

● Badania czynności wątroby.

Jak wygląda leczenie mononukleozy zakaźnej u dzieci?

Terapia ma najczęściej charakter objawowy. Warto zaznaczyć, że w leczeniu mononukleozy (zarówno u dorosłych, jak i u dzieci) nie wykorzystuje się antybiotyków. Nie działają one na wirusy, które stanowią przyczynę choroby. Nie ma obecnie dostępnych leków przeciwwirusowych, które miałyby potwierdzoną skuteczność i bezpieczeństwo, dlatego takich środków również nie stosuje się w leczeniu. Terapia mononukleozy opiera się na:

● Przyjmowaniu leków przeciwgorączkowych i przeciwbólowych, takich jak paracetamol czy ibuprofen (warto zaznaczyć, że nie należy podawać aspiryny dzieciom, które nie ukończyły jeszcze 16 lat).

● Piciu dużej ilości płynów, przede wszystkim w celu zapobiegania odwodnieniu organizmu wynikającego z podwyższonej temperatury ciała.

● Odpoczynku. Szczególnie duże znaczenie ma unikanie nasilonego wysiłku fizycznego, np. podnoszenia ciężkich przedmiotów, uprawiania intensywnych sportów lub jakichkolwiek sportów zespołowych, przede wszystkim w pierwszym miesiącu choroby. Osoby z mononukleozą mogą mieć powiększoną śledzionę, a w takiej sytuacji wysiłek fizyczny naraża na pęknięcie narządu, co jest stanem zagrożenia życia.

Jak długo utrzymują się objawy mononukleozy zakaźnej?

Powrót do zdrowia w przypadku tej choroby następuje relatywnie wolno. Większość objawów mononukleozy ustępuje w ciągu 2 tygodni, jednak osoby, które przebyły zakażenie mogą odczuwać osłabienie i zmęczenie w kolejnych tygodniach, a czasami nawet miesiącach.

Jakie powikłania może spowodować mononukleoza zakaźna?

Zdecydowana większość osób z mononukleozą zakaźną zdrowieje samoistnie. Choroba może przez kilka tygodni lub miesięcy zaburzać codzienne funkcjonowanie z uwagi na dokuczliwe objawy związane z nasilonym zmęczeniem, jednak poważne komplikacje są rzadkie. U niewielkiego odsetka chorych odnotowuje się przypadki powikłań, takich jak:

● Niedrożność górnych dróg oddechowych,

● Zmiany neurologiczne,

● Pęknięcie śledziony,

● Zaburzenia hematologiczne,

● Zaburzenia funkcji wątroby,

● Zapalenie mięśnia sercowego.

Jak zapobiegać rozprzestrzenianiu się mononukleozy?

W zapobieganiu rozprzestrzenianiu się choroby ważne jest przede wszystkim unikanie narażenia na ślinę innych osób. Szczególną ostrożność trzeba zachować w kontakcie z osobami, które wykazują objawy lub przebyły mononukleozę w ciągu kilku ostatnich miesięcy. Podstawowych zasad profilaktyki warto przestrzegać jednak niezależnie od tego, czy w środowisku są osoby chore. Stosuj więc poniższe reguły:

● Nie pozwalaj innym używać twoich rzeczy osobistych, które mają kontakt ze śliną (np. szczoteczki do zębów, szminki).

● Nie pij z tej samej butelki, której ktoś inny już używał.

● Nie korzystaj z używanych przez inne osoby sztućców ani naczyń bez ich wcześniejszego umycia z użyciem detergentu.

● Zachowuj zasady higieny podczas przygotowywaniu posiłków dla innych osób - zawsze od razu odkładaj do mycia łyżeczki czy inne sztućce, którymi próbujesz jedzenie podczas jego przyrządzania.

● Dodatkowo, jeśli opiekujesz się małym dzieckiem: nie bierz do jamy ustnej łyżeczki, którą karmisz malucha, smoczka oraz żadnych innych przedmiotów, które mogą później trafić do jego buzi, nie całuj dziecka w usta, często myj lub dezynfekuj przedmioty, które mogą być zanieczyszczone śliną.

Mononukleoza a ciąża - czy choroba u mamy może zaszkodzić dziecku?

Zakażenie wirusem Epsteina-Barr w czasie ciąży typowo nie prowadzi do żadnych powikłań, które mogłyby zagrażać dziecku lub zwiększały ryzyko komplikacji u mamy. Prawdopodobieństwo przeniesienia infekcji na płód jest bardzo niskie. Duże znaczenie ma, by w przebiegu choroby obniżać gorączkę z wykorzystaniem leków bezpiecznych dla kobiet ciężarnych. Wysoka temperatura ciała zwiększa ryzyko poronienia i przedwczesnego porodu. Jeśli jesteś w ciąży i występują u Ciebie objawy wskazujące na mononukleozę, zgłoś się do lekarza.

Mononukleoza u dziecka - częste pytania rodziców (FAQ)

Jak odróżnić mononukleozę od anginy?

Mononukleoza może dawać objawy podobne do anginy paciorkowcowej, jednak między chorobami występują różnice ułatwiające rozpoznanie, z jaką infekcją mamy do czynienia:

● W przypadku anginy dochodzi typowo tylko do powiększenia węzłów chłonnych szyjnych, w mononukleozie wyczuwalne jest również powiększenie innych węzłów chłonnych, m.in. w okolicy pach.

● Przy mononukleozie charakterystyczne jest dłuższe występowanie gorączki, przez 10-14 dni.

● W przypadku anginy nie mamy do czynienia z powiększeniem śledziony lub wątroby, które mogą wystąpić przy mononukleozie.

● Do odróżnienia mononukleozy od anginy wykorzystuje się również badania krwi, które może zlecić lekarz POZ.

● W przypadku wątpliwości wykonanie Strep testu – wymazu z gardła – pozwala stwierdzić, czy w gardle obecne są paciorkowe ropotwórcze odpowiedzialne za wystąpienie objawów w anginie paciorkowcowej

Czy istnieje szczepionka na mononukleozę zakaźną?

Nie opracowano dotychczas szczepionki, która chroniłaby przed zachorowaniem na mononukleozę.

Czy mononukleoza może przebiegać bez gorączki?

Mononukleoza u niektórych osób, szczególnie dzieci, może przebiegać zarówno bez gorączki, jak i jakichkolwiek innych objawów.

Kiedy dziecko z mononukleozą może zacząć ponownie chodzić do przedszkola lub szkoły?

Dzieci, które przebyły mononukleozę, co do zasady nie wymagają przedłużonej izolacji od rówieśników w przedszkolu lub szkole. W praktyce mogą wrócić do placówki edukacyjnej, kiedy gorączka ustąpi i zaczną czuć się lepiej. Warto zwrócić uwagę na zachowywanie przez nie zasad higieny oraz unikanie uprawiania sportów w czasie przynajmniej miesiąca od początkowego wystąpienia objawów.

Czy dziecko z mononukleozą może wychodzić na zewnątrz, np. na spacer?

Zazwyczaj zaleca się, by dziecko w fazie ostrych objawów, takich jak gorączka, pozostawało w domu i całkowicie unikało wychodzenia na zewnątrz. Do aktywności na świeżym powietrzu może powrócić, gdy temperatura ciała spadnie do poziomu normy i zacznie czuć się mniej osłabione. Jeśli choroba u dziecka przebiega łagodnie, nie stanowi przeciwwskazania do wychodzenia na zewnątrz. Warto jednocześnie pamiętać o zaleceniu unikania intensywnego wysiłku w czasie około miesiąca od wystąpienia pierwszych objawów.

Mononukleoza u dziecka: podsumowanie

Mononukleoza jest chorobą, która rzadko prowadzi do wystąpienia powikłań, jednak może być uciążliwa ze względu na relatywnie długie utrzymywanie się nasilonych dolegliwości takich jak gorączka, a także zmęczenie i osłabienie. U młodszych dzieci infekcja często nie daje żadnych objawów. Niezależnie od wieku, warto pamiętać o zachowywaniu zasad higieny (przede wszystkim o unikaniu kontaktu ze śliną innych osób - szczególnie tych, które w ostatnich miesiącach miały objawy mogące wskazywać na mononukleozę). Pomoże to zapobiegać rozsiewaniu się wirusa wywołującego chorobę.

Źródła:

1. Mohseni M., Boniface M. P., Graham C. (2023) Mononucleosis, National Library of Medicine, StatPearls, dostęp: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK470387/.
2. MedlinePlus (2024) Infectious Mononucleosis, National Library of Medicine, dostęp: https://medlineplus.gov/infectiousmononucleosis.html#.
3. World Health Organization (2025) Mononucleosis (glandular fever), dostęp: https://www.who.int/news-room/questions-and-answers/item/mononucleosis-(glandular-fever).
4. National Health Service (2023) Glandular fever, dostęp: https://www.nhs.uk/conditions/glandular-fever/.
5. Centres for Disease Control and Prevention (2024) Infectious Mononucleosis (Mono), dostęp: https://www.cdc.gov/epstein-barr/about/mononucleosis.html.
6. Kaye K. M., Muzny C. A. (2023) Infectious Mononucleosis, MSD Manual Professional Version, dostęp: https://www.msdmanuals.com/professional/infectious-diseases/herpesviruses/infectious-mononucleosis.
7. Ołdak E. (2012) Mononukleoza zakaźna, Pediatria po Dyplomie, 16(6): 15-21, dostęp: https://podyplomie.pl/pediatria/12157,mononukleoza-zakazna.
8. UK Health Security Agency (2025) Health protection in children and young people settings, including education. Glandular fever, dostęp: https://www.gov.uk/government/publications/health-protection-in-schools-and-other-childcare-facilities/managing-specific-infectious-diseases-a-to-z#glandular-fever.