Kaszel to jeden z najczęstszych objawów zgłaszanym pediatrom. Typowo pojawia się w związku z występowaniem chorób zakaźnych dróg oddechowych, jednak może mieć także inne przyczyny. Kaszel u dziecka w nocy jest szczególnie niepokojący dla rodziców, a przy tym często również bardzo uciążliwy, ponieważ może zaburzać sen wszystkich domowników. W wielu przypadkach powtarzające się napady nocnego kaszlu są objawem wymagającym wizyty u lekarza. W niektórych sytuacjach wystarczy natomiast doraźne zastosowanie domowych sposobów redukujących dolegliwości. Sprawdź, co pomoże na kaszel nocny u dziecka.
Skąd się bierze kaszel?
Kaszel jest fizjologicznym odruchem organizmu, powstającym w efekcie podrażnienia receptorów kaszlowych w drogach oddechowych. Rola kaszlu polega na ochronie przed drobnoustrojami i innymi szkodliwymi czynnikami (w tym ciałami obcymi), a ponadto na umożliwieniu eliminacji śluzu z krtani, tchawicy i oskrzeli.
Drogi oddechowe dziecka są bardziej wrażliwe niż osoby dorosłej, co częściowo wynika z ich mniejszej średnicy. To jedna z przyczyn, dla których objawy kaszlu u maluchów obserwuje się częściej niż u dorosłych.
Rodzaje kaszlu u dziecka
Najbardziej znany podział na rodzaje kaszlu obejmuje dwa poniższe typy:
- Kaszel suchy inaczej określany jako nieproduktywny, czyli bez odkrztuszania wydzieliny. Ten typ kaszlu często opisywany jest jako duszący i męczący. Może powodować uczucie swędzenia lub drapania w gardle.
- Kaszel mokry, czyli produktywny, związany z odkrztuszaniem wydzieliny (śluzu lub plwociny). Słysząc ten rodzaju kaszlu u dziecka możemy poznać, że jest on bardziej głęboki; ma dźwięk, który określa się jako bulgoczący lub odrywający.
Ponadto kaszel możemy podzielić ze względu na czas trwania. W tym przypadku wyróżniamy:
- Kaszel ostry – trwający krócej niż 3 tygodnie,
- Kaszel podostry – o czasie trwania wynoszącym między 3 a 8 tygodni,
- Kaszel przewlekły – występujący przez okres powyżej 8 tygodni.
Każdy z wymienionych wyżej rodzajów kaszlu może mieć odmienne przyczyny, które z kolei determinują sposób leczenia - w szczególności, jeśli potrzebne jest zastosowanie terapii choroby leżącej u podłoża kaszlu, a nie tylko doraźne łagodzenie objawów.
Dlaczego dziecko kaszle w nocy?
Główną przyczyną ostrego kaszlu u dzieci są infekcje górnych dróg oddechowych. Innym częstym powodem występowania tego objawu jest obecność ciała obcego w drogach oddechowych (problem dotyczy przede wszystkim u maluchów w wieku od 6 miesięcy do 6 lat).
Kaszel przewlekły u dzieci może rozwinąć się m.in. na skutek występowania:
- Astmy,
- Refluksu żołądkowo-przełykowego,
- Aspiracji ciała obcego,
- Zanieczyszczenia powietrza, np. dymem papierosowym lub smogiem,
- Krztuśca.
- Covid 19
Czasami u dziecka mamy do czynienia z tzw. kaszlem poinfekcyjnym o charakterze przewlekłym. Jest to trwający przez wiele tygodni lub miesięcy stan wynikający z nadreaktywności oskrzeli po przebytej chorobie, np. przeziębieniu, grypie, COVID-19, krztuścu.
W przebiegu wielu chorób, w tym infekcji dróg oddechowych, kaszel u dziecka w nocy może być bardziej intensywny niż w ciągu dnia. W dużej części wynika to z faktu, że w pozycji leżącej pojawiają się większe trudności w naturalnym usuwaniu zalegającego śluzu czy innych czynników drażniących drogi oddechowe. Uważa się, że działanie rzęsek, których rola polega na usuwaniu zanieczyszczeń z dróg oddechowych, jest osłabione w czasie leżenia.
Ponadto rolę w nasileniu kaszlu u dziecka może odgrywać naturalny rytm dobowy. Godziny nocne charakteryzują się zwiększoną aktywnością układu odpornościowego. Powoduje to, że w tym czasie toczy się bardziej intensywna walka z drobnoustrojami wywołującymi chorobę. Jednocześnie częstym skutkiem jest silniejsze odczuwanie objawów, takich jak kaszel i gorączka.
Kaszel u dziecka, który staje się bardziej intensywny w nocy, czasami wynika z występowania tzw. zespołu przewlekłego spływania wydzieliny po tylnej ścianie gardła. To dolegliwość związana z uczuciem spływania śluzu z nosa po gardle, które może wywoływać odruch kaszlowy. Przyczyną jest najczęściej stan zapalny błony śluzowej nosa prowadzący do nadprodukcji wydzieliny. Zjawisko może być bardziej wyraźne w pozycji leżącej, ponieważ śluz w większym stopniu gromadzi się wtedy na tylnej ścianie gardła zamiast być usuwany na bieżąco dzięki sile grawitacji.
Czasami mamy do czynienia z sytuacją, w której dziecku dokucza nocny kaszel, a objawy w ogóle nie pojawiają się w ciągu dnia. Częstą przyczyną w takim przypadku jest występowanie refluksu żołądkowo-przełykowego. Pozycja leżąca może prowadzić do cofania się kwasu żołądkowego do przełyku i wywoływać dolegliwości, które w ciągu dnia nie są obserwowane.
Jeśli kaszel jest suchy i ma charakter napadowy oraz nasila się w nocy lub wczesnym rankiem, a także po wysiłku lub po kontakcie z alergenem, prawdopodobną przyczynę stanowi natomiast astma.
Kaszel u dziecka - kiedy zgłosić się do lekarza?
Jeśli nocny kaszel występuje u dziecka przez dłuższy czas lub wiąże się z występowaniem niepokojących objawów, konieczna jest wizyta u pediatry, który przeprowadzi diagnostykę i dobierze sposób leczenia odpowiedni w danym przypadku.
Zgłoś się do z dzieckiem do pediatry, jeśli:
- Kaszel występuje u dziecka w wieku noworodkowym (pierwszy miesiąc życia),
- Kaszel u malucha utrzymuje się przez 2 tygodnie,
- Kaszel ma nagły początek,
- U dziecka często zauważasz kaszel związany ze spożywaniem posiłków,
- Przewlekłemu kaszlowi towarzyszą poty nocne oraz brak przyrostów masy ciała,
- Występuje krwioplucie,
- Dziecko wydaje się bardzo zmęczone, apatyczne,
- Występuje wysoka gorączka i/lub dreszcze,
- Oddech dziecka jest świszczący,
- Dziecko skarży się na bóle w klatce piersiowej,
- Występuje tzw. kaszel szczekający.
- Występuje duszność – trudność przy nabieraniu powietrza i / lub wydychaniem
Jeśli dziecko ma wyraźne problemy z oddychaniem lub jego skóra staje się niebieskawa albo bardzo blada, konieczne jest zabranie go do szpitala lub wezwanie pogotowia.
Kaszel w nocy - jak pomóc dziecku?
Czasami nocnemu kaszlowi u dziecka nie towarzyszą opisane wyżej niepokojące stany i podejrzewamy, że jest on związany ze zwykłym przeziębieniem. W takiej sytuacji w celu łagodzenia dolegliwości możemy zastosować domowe sposoby.
Metodą o udokumentowanym skutecznym działaniu w zwalczaniu kaszlu nocnego jest podawanie dziecku miodu przed snem. Warto przygotować napój składający się z łyżeczki tego produktu i niewielkiej ilości soku z cytryny rozpuszczonych w ciepłej (nie gorącej), przegotowanej wodzie.
Napar można wykorzystywać z powodzeniem zarówno w przypadku kaszlu suchego, jak i mokrego. Konieczne jest jedynie wzięcie pod uwagę, że miodu nie należy w ogóle podawać dzieciom w 1. roku życia. W wieku niemowlęcym istnieje zwiększone ryzyko rozwoju poważnych powikłań w wyniku narażenia na potencjalnie występujące w tym produkcie toksyny botulinowe.
W łagodzeniu kaszlu nocnego u dziecka mogą też pomóc następujące metody:
- Podawanie dziecku wystarczającej, odpowiedniej do wieku ilości płynów – woda jest niezbędna, żeby upłynniać wydzielinę w drogach oddechowych, a przez to ułatwia
- jej odkrztuszanie. Nawilża także błonę śluzową gardła, co ma znaczenie w ochronie przed czynnikami drażniącymi.
- Stosowanie nawilżacza powietrza, zwłaszcza w okresie zimowym (zaleca się utrzymywanie wilgotności na poziomie 40-50%). Suche powietrze może nasilać objawy kaszlu, zwłaszcza nieproduktywnego.
- Układanie dziecka do snu z lekko uniesioną górną częścią ciała. Można zastosować dodatkową poduszkę pod głowę i ramiona.
- Unikanie narażania dziecka na zanieczyszczenia powietrza, w szczególności dym papierosowy.
- Toaleta nosa – stosowanie wody morskiej, oczyszczanie noska z wydzieliny; 5 dni możemy stosować krople obkurczające naczynia i udrażniające nos
Źródła:
- American Academy of Allergy, Asthma & Immunology (2023) Cough in Children, dostęp: https://www.aaaai.org/tools-for-the-public/conditions-library/allergies/cough-in-children.
- Singh D. P., Jamil R. T., Mahajan K. (2023) Nocturnal Cough, National Library of Medicinie (StatPearls), dostęp: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK532273/.
- National Health Service (2023) Colds, coughs and ear infection, dostęp: https://www.nhs.uk/conditions/baby/health/colds-coughs-and-ear-infections-in-children/.
- Bavdekar S. B., Vora A., Karekar S. (2022) Pediatric cough as a symptom: Tips for management, Indian Journal of Child Health, 9(9): 158-163, dostęp: https://www.researchgate.net/publication/364419663_Pediatric_cough_as_a_symptom_Tips_for_management.
- Consolini D. M. (2022) Cough in Children, MDS Manual, dostęp: https://www.msdmanuals.com/professional/pediatrics/symptoms-in-infants-and-children/cough-in-children.
- Bielecka T., Feleszko W., Ziołkowski J. (2012) Przewlekły kaszel u dzieci – kiedy do specjalisty?, Pediatria po Dyplomie, 16(6): 46-51, dostęp: https://podyplomie.pl/pediatria/12163,przewlekly-kaszel-u-dzieci-kiedy-do-specjalisty?srsltid=AfmBOoq-_6GaMhAob7wlaybACOXWniDanSj89oPsCJg86fmrQcva4uXC.
- Goldman R. D. (2014) Honey for treatment of cough in children, Canadian Family Physician, 60(12): 1107-1110, dostęp: https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC4264806/.