Otyłość i nadwaga u niemowląt – jak walczyć z tymi problemami?

Jak rozpoznać nadwagę i otyłość u niemowląt?

Zarówno nadwagę, jak i otyłość u dzieci definiuje się jako nadmiar tkanki tłuszczowej. Zgodnie z obowiązującą definicją WHO:

• nadwaga to zaburzenie, w którym wartość wskaźnika BMI jest równa lub większa od 85 centyla (≥85c), a mniejsza niż 95 centyla (<95c);
• otyłość rozpoznajemy, gdy wartość wskaźnika BMI jest równa lub większa od 95 centyla (≥95c).

Diagnozy otyłości lub nadwagi u dzieci dokonuje się na podstawie oceny:

• wartości BMI dla dzieci,
• ulokowania masy ciała dziecka na aktualnej siatce centylowej,
• codziennego jadłospisu,
• etapu rozwoju dziecka,
• rozmieszczenia tkanki tłuszczowej.

Otyłość w dzieciństwie – przyczyny

Otyłość prosta to najczęstsza postać otyłości w dzieciństwie i jest spowodowana długotrwałym przekarmianiem. Na jej rozwój ma także wpływ nadmierny stan odżywienia matki w okresie ciąży. Do otyłości prostej dochodzi, gdy zachwiana zostaje równowaga między energią dostarczaną z pożywienia, a tą którą dziecko wykorzystuje. Otyłość prosta może wystąpić już u niemowląt, które przez dłuższy czas otrzymują zbyt dużą ilość pokarmów (zbyt dużą to znaczy przekraczającą zapotrzebowanie energetyczne organizmu). U starszych dzieci znaczenie mają zwiększone porcje jedzenia, nawyk podjadania pomiędzy posiłkami, zwiększone spożycie diety typu fast food i zbyt mały wysiłek fizyczny połączony z siedzącym trybem życia. Ponadto, taka otyłość u dzieci może być skutkiem niezróżnicowanej diety, która szczególnie przy niedoborze białka i substancji mineralnych objawia się opuchnięciem, tzw. „nalanym” wyglądem.

Otyłość wtórna to nadmiar tkanki tłuszczowej spowodowany chorobami genetycznymi lub endokrynologicznymi. Otyłość wtórna jest często związana z niskorosłością (niskim wzrostem).

Choroby, które mogą prowadzić do otyłości wtórnej:

• nadczynność kory nadnerczy,
• niedobór hormonu wzrostu,
• niedoczynność tarczycy,
• uraz czaszkowo-mózgowy,
• zapalenia i guzy mózgu,
• zaburzenia metaboliczne (szczególnie zaburzenia przemiany węglowodanowej),
• zespoły aberracji chromosomowych (zespół Downa, Turnera).

Czy są sposoby na zapobieganie otyłości?

Najczęściej występującej otyłości prostej można zapobiegać dbając o prawidłową dietę dziecka i  umożliwiając mu aktywność ruchową. Wyłączne karmienie piersią przez pierwsze pół roku życia oraz jego kontynuowanie wraz z rozszerzeniem diety dziecka stanowi skuteczną profilaktykę przeciw otyłości czy nadwadze dziecka w przyszłości. Gdy przychodzi czas na rozszerzanie diety dziecka, należy postępować według aktualnego Schematu żywienia niemowląt i małych dzieci, zapewniając organizmowi niezbędne do prawidłowego rozwoju składniki odżywcze w odpowiednich ilościach. Należy pamiętać o ważnej zasadzie: „Rodzic/opiekun decyduje, co dziecko zje oraz kiedy i jak jedzenie będzie podane. Dziecko decyduje, czy posiłek zje i ile zje”. To właśnie rodzic/opiekun powinien identyfikować i reagować na sygnały głodu i sytości dziecka by wspomagać kształtowanie się samoregulacji przyjmowania przez niego pokarmu (jednocześnie zapobiegając jego przekarmianiu, a w konsekwencji ryzyku wystąpienia nadwagi czy otyłości).

Pierwsze lata życia dziecka są kluczowe do wykształcenia się u niego prawidłowych preferencji żywieniowych, które mają szansę przetrwać w późniejszych latach życia. Słodki smak jest dziecku bardzo dobrze znany i łatwo go akceptuje ponieważ rodzi się z jego preferencją. Rozwijanie akceptacji smaku warzyw jest trudniejsze niż owoców właśnie ze względu na preferencję smaku słodkiego. Dlatego zanim dziecko pozna słodkie owoce, rozszerzanie diety powinno się rozpocząć od smaku warzyw, szczególnie tych zielonych. Czasami akceptacja nowych smaków jest możliwa dopiero po wielokrotnych próbach ich podawania. Zgodnie z rekomendacjami ekspertów do zaspokajania pragnienia powinna służyć woda, a nie soki owocowe (nawet te 100%) czy inne słodkie napoje. W przypadku dzieci z nadwagą lub otyłością eliminacji lub ograniczeniu w diecie powinny być poddane produkty, które są źródłem cukrów prostych. Od najmłodszych lat warto kształtować zdrowe nawyki żywieniowe i zachęcać dziecko do ćwiczeń – zaprocentuje to jego zdrowiem w przyszłości.

Jak leczyć otyłość u niemowląt i małych dzieci?

Jeżeli zdiagnozowano u Twojego dziecka otyłość prostą, to plan leczenia (czyli ułożenie diety dla dziecka) zostanie indywidualnie dobrany przez specjalistę. Wprowadzenie zmian w jadłospisie dziecka wymaga uprzedniej szczegółowej analizy jego sposobu żywienia by móc wychwycić wszelkie nieprawidłowości i odpowiednio je skorygować. Dodatkowo należy poddać analizie aktywność dziecka, w tym sposób spędzania przez niego wolnego czasu.  Wszelkie nieprawidłowości (np. słodycze w diecie, słodkie napoje, fast foody itp.) w jadłospisie powinny zostać wychwycone i przedstawione rodzicom/opiekunom dziecka oraz jednocześnie powinna zostać im przedstawiona alternatywa ich zastąpienia zgodna z aktualnymi rekomendacjami w zakresie żywienia niemowląt i małych dzieci (np. zastąpienie słodkich napojów wodą, słodkiej przekąski wartościową kanapką lub surowym owocem itp.). Warto w proces zmiany zaangażować całą rodzinę, np. również dziadków, którzy mogą obdarowywać dziecko prezentami w postaci słodyczy.

By zapobiegać otyłości prostej, dieta dziecka powinna być odpowiednio zbilansowana. Powinna także uwzględniać produkty dobrane odpowiednio do wieku, w  tym w:

• świeże warzywa i owoce,
• produkty zbożowe, w tym te pełnoziarniste,
• chude mięso,
• ryby,
• mleko) i produkty mleczne,
• jajka
• tłuszcze roślinne.

Nie można zapominać o aktywności fizycznej, która okazuje się być kluczowa dla zdrowego stylu życia i utrzymywania prawidłowej masy ciała.

Dzieciom do 7. roku życia  nie zaleca się diety niskoenergetycznej. Organizm Twojego dziecka intensywnie się teraz rozwija i powinien otrzymywać określoną ilość energii, a jego dieta musi być zróżnicowana, odpowiednio zbilansowana oraz bogata w składniki odżywcze, witaminy i minerały. W przypadku nadmiernego przyrostu masy ciała u niemowlęcia lub małego dziecka, korekta diety musi być rozpisana przez lekarza, po wcześniejszej analizie dotychczasowego sposobu żywienia. Bardzo możliwe, że lekarz zaleci zabawy skłaniające dziecko do ruchu.

Piśmiennictwo:

1.Szajewska H. i wsp., Zasady żywienia zdrowych niemowląt. Stanowisko Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci, Hanna Szajewska i wsp.,  Standardy Medyczne/Pediatria, 2021, t. 18, 805-822.

2.Majewska A. K. i wsp. Modyfikacje bilansu energetycznego w leczeniu otyłości u dzieci. PIELĘGNIARSTWO POLSKIE 1 (75) 2020, 57-63.