Maluch zaczyna płakać i bać się zaraz po tym, jak mama zniknie z pola widzenia? Choć zarówno dla dziecka, jak i rodziców taka sytuacja bywa kłopotliwa, lęk separacyjny to zazwyczaj przejściowy etap w rozwoju emocjonalnym najmłodszych. Z czego wynikają obawy przed rozłąką i kiedy mijają? Czy zawsze jest to naturalnym zjawiskiem? I w jaki sposób wspólnie przetrwać ten trudny okres? Poznaj odpowiedzi na najbardziej nurtujące pytania.
Co znajdziesz w tym artykule:
Tęsknota za mamą – jakie są przyczyny lęku separacyjnego?
Obawa przez rozłąką to najczęściej naturalne zjawisko w życiu wielu dzieci. Pojawia się zwykle wtedy, gdy dziecko zdążyło się już silnie przywiązać do mamy – między 10. a 15. miesiącem życia. Uznaje się jednak, że nawet półtoraroczne i nieco starsze maluchy, które są w trakcie skoku rozwojowego, mogą odczuwać nasiloną potrzebę bliskości z opiekunem[1]. Lęk separacyjny wynika z braku zrozumienia, że znikająca mama nie odchodzi na zawsze, a wróci za jakiś czas. Maluch z trudem znosi każdą rozłąkę, nawet tę chwilową. Choć zazwyczaj to przejściowy etap w życiu najmłodszych, zdarza się, że objawy są mocno nasilone lub występują u dużo starszych dzieci, po 4.-5. roku życia. Wtedy lęk separacyjny przybiera formę zaburzeń lękowych. Do przyczyn takich zaburzeń zalicza się czynniki dziedziczne oraz oddziaływanie środowiska rodzinnego, w tym występowanie sytuacji stresowych, nadopiekuńczość, traumatyczne przeżycia czy wrażliwość emocjonalną. Dużo częściej obawy przed rozstaniem pojawiają się u dzieci, których rodzicie doświadczali podobnych przeżyć lub których mama zmagała się z depresją czy innymi zaburzeniami na tle psychicznym[2].
Jakie są objawy lęku separacyjnego?
Lęk separacyjny może pojawić się w różnych sytuacjach, jednak zawsze dotyczy rozłąki z rodzicem lub najbliższą rodziną. Dziecko odczuwa obawy i protestuje zarówno w przypadku długotrwałego rozstania, pójścia opiekuna do pracy, jak i jego chwilowej nieobecności związanej z wyjściem do sklepu. Manifest może pojawić się także wtedy, gdy sytuacja dotyczy samego dziecka, np. kiedy jedzie ono do dziadków czy idzie do żłobka. Lęk separacyjny w zależności od indywidualnych odczuć lub wieku dziecka różnie się objawia. U najmłodszych zwykle jest to płacz, pobudzenie, wybuchy złości czy unikanie kontaktu wzrokowego z obcymi. Niemowlęta mogą mieć problemy z zasypianiem lub tracą apetyt. Niektóre dzieci mogą skarżyć się także na inne dolegliwości, np. bóle głowy czy brzucha, czasem mogą pojawić się również wymioty.
Jak sobie radzić z lękiem separacyjnym u dziecka?
Lęk separacyjny to zazwyczaj zjawisko okresowe, jednak każdy rodzic powinien wiedzieć, jak postępować, aby pomóc dziecku w tym trudnym dla niego czasie. Przede wszystkim należy przyzwyczajać malucha do zostawiania pod opieką innych osób już w okresie niemowlęcym. Mama daje wtedy mu do zrozumienia i utrwala u niego świadomość, że jej wyjście zawsze wiąże się z powrotem. W takich sytuacjach na wagę złota jest wsparcie, które wzbudzi u malucha komfort psychiczny i poprawi jego samopoczucie. W zapobieganiu lęku separacyjnego bardzo ważne jest budowanie poczucia bezpieczeństwa – maluch potrzebuje od swoich opiekunów dużo czułości, bliskości i miłości. Przydatne okażą się także ćwiczenia, np. polegające na znikaniu i pojawianiu się przedmiotów i ludzi lub gry w chowanego czy „a kuku”. Przy takich zabawach dziecko przyzwyczaja się, że coś, co znika, zaraz wraca, dzięki czemu jego lęk separacyjny się zmniejsza. Warto również pamiętać, aby dawać dziecku przestrzeń i dążyć do tego, aby mogło poznawać świat i innych ludzi. Cykliczne rozstania z rodzicami uczą malucha samodzielności oraz radzenia sobie w trudnych sytuacjach. Jeśli dziecko idzie do żłobka lub przedszkola, warto zachęcić je do zabrania ze sobą ulubionej zabawki, która będzie kojarzyła mu się z domem.
Warto pamiętać, że podobnie jak podczas nabywania innych umiejętności przez dziecko także w przypadku „wyrastania” z lęku separacyjnego sprawdzi się stopniowy trening i metoda małych kroczków. Cierpliwe oswajanie z rozstaniami sprawi, że z czasem maluch przyzwyczai się do bycia poza zasięgiem rodziców i najbliższych mu osób.
[1]Bates Ames Louise, F. L. Ilg, Sidney M. Baker, Rozwój psychiczny dziecka od 0 do 10 lat, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, 2020.
[2]M. Dąbkowska, Lęk separacyjny a historia życia, Psychiatria i Psychologia Kliniczna, 2006, 3.6: 127-132.