Ketony w moczu pojawiają się, gdy organizm nie może wykorzystać glukozy jako wystarczającego źródła energii. Głodzenie, zbyt niska podaż węglowodanów w diecie, a także niewyrównana cukrzyca to niektóre z czynników prowadzących do dodatniego wyniku tego badania u kobiet w ciąży. Z artykułu dowiesz się więcej o przyczynach i objawach występowania ketonów w moczu oraz poznasz sposoby postępowania w takiej sytuacji.
Co znajdziesz w tym artykule:
Czym są ketony i jak powstają?
Ketony to związki chemiczne powstające w wątrobie w procesie rozkładania tłuszczów, kiedy podstawowe źródło energii potrzebnej do funkcjonowania organizmu - czyli węglowodany, a właściwie pozyskiwana z nich glukoza - nie są dostępne w wystarczającej ilości lub nie mogą zostać wykorzystane w odpowiedni sposób.
W prawidłowych warunkach węglowodany stanowią główne „paliwo”. Jeśli organizm nie może uzyskać z nich tyle energii, ile zużywa, zaczyna czerpać ją z tłuszczów (m.in. z tych zmagazynowanych w tkance tłuszczowej). Powstają wtedy ketony.
Jeśli nie wytwarza się ich bardzo dużo, organizm metabolizuje je w pełni wątrobie. Jednak w sytuacji wykorzystywania głównie tłuszczów do uzyskania energii, proces przekształcaniu ketonów w inne związki przestaje być wydolny. Większa ich ilość trafia do moczu, gdzie mogą zostać wykryte w badaniach. Obecność ketonów w moczu nazywamy ketonurią.
Przyczyny obecności ketonów w moczu w ciąży
Obecność ketonów w moczu w czasie ciąży ma dwie główne przyczyny:
- Niedostateczną ilość węglowodanów w diecie w stosunku do potrzeb organizmu.
- Źle wyrównaną cukrzycę.
Przyjrzyjmy się im bliżej.
Niedobór węglowodanów w diecie a ketony w moczu w ciąży
Kiedy dieta kobiety ciężarnej nie dostarcza wystarczającej ilości węglowodanów, organizm przestawia się na wykorzystanie tłuszczów do produkcji energii, czego efektem jest produkcja znacznej ilości ketonów. Może się tak dziać w następujących sytuacjach:
● Przy diecie o niewystarczającej podaży energii (kilokalorii) w stosunku do zapotrzebowania, czyli przy głodzeniu – organizm przestawia się wtedy na wykorzystanie zapasów energii z tkanki tłuszczowej. Trudności z pokryciem zapotrzebowania energetycznego mogą wynikać z braku apetytu, np. w przypadku odczuwaniu przez kobietę w ciąży nudności, z zabiegania i zbyt długich przerw między posiłkami, intensywnej i długotrwałej aktywności fizycznej, czy zaburzeń odżywiania.
● Przy intensywnych wymiotach ( także przy biegunce). Prowadzą one do niewystarczającego przyswajania węglowodanów z diety i dają efekt podobny do głodzenia.
● Jeśli dieta ciężarnej jest niezbilansowana i zawiera zbyt mało węglowodanów w stosunku do innych makroskładników. Jako przykład można podać stosowanie diety ketogenicznej czy diety Atkinsa lub po prostu wybór w posiłkach produktów o niskiej zawartości węglowodanów. Kobieta może jeść odpowiednią ilość kilokalorii, ale organizm nie otrzymuje wystarczającej ilości glukozy jako podstawowego źródła energii.
Ketony w moczu w ciąży a cukrzyca
Mechanizm nadmiernej produkcji i przedostawania się ketonów do moczu wygląda inaczej przy współistnieniu ciąży oraz cukrzycy (zarówno tej wykrytej przed ciążą jak i pojawiającej się w ciąży). W tym przypadku organizm może otrzymywać wystarczającą ilość glukozy, ale ma problem z jej wykorzystaniem. Jest to związane z zaburzonymi funkcjami lub produkcją hormonu – insuliny, potrzebnej do transportowania glukozy z krwi do wnętrza komórek (to tam zostaje zużyta do produkcji energii).
W przebiegu cukrzycy najczęściej mamy do czynienia z niedostateczną wrażliwością tkanek na działanie insuliny. Stężenie glukozy we krwi wzrasta ponad normę, a jednocześnie komórki nie otrzymują potrzebnego jako źródła energii cukru. Wykorzystują więc tłuszcz jako alternatywne „paliwo”. Powstają wtedy ketony, a przy ich nadmiernej ilości zaczynają trafiać także do moczu.
W rzadszych przypadkach zdarza się, że organizm nie wytwarza wystarczającej ilości insuliny i musi ją przyjmować z zewnątrz. Przyjęcie niewystarczającej dawki insuliny może prowadzić do produkcji nadmiernej ilości ketonów przy jednoczesnym występowaniu bardzo wysokiego stężenia glukozy we krwi.
U osób stale przyjmujących insulinę wystąpienie infekcji czy samej gorączki może być powodem zaburzeń w poziomie glikemii oraz być powodem pojawienia się ketonów w moczu.
Ketony w moczu w ciąży – norma
Wynik badania ogólnego moczu z laboratorium określający, że ketony są w nim obecne uznaje się za nieprawidłowy. Interpretacji dokonuje się jednak łącznie z rezultatami innych testów.
Jeśli jednocześnie w moczu nie ma glukozy, a wyniki tego parametru we krwi u kobiety w ciąży są na prawidłowym poziomie, obecność ketonów może wynikać np. z długiej przerwy od ostatniego posiłku, np. zbyt wczesnej porze kolacji i zjedzeniu późniejszego śniadania Nie zawsze świadczy o poważniejszych zaburzeniach.
Obecność nawet niewielkiego stężenia ketonów w moczu u osoby z cukrzycą często jest powiązane natomiast z innymi zaburzeniami, m.in. skrajnie wysokim stężeniem glukozy we krwi. U chorych na cukrzycę obawiamy się rozwoju groźnego stanu kwasicy ketonowej, dlatego kobieta w ciąży z tym schorzeniem z nieprawidłowym wynikiem tego badania powinna niezwłocznie zgłosić się do lekarza. Konieczne jest wyrównanie stężenia glukozy we krwi i dalsze (częste) kontrolowanie stężenia ketonów w moczu.
W wykrywaniu obecności i ocenie stężenia tych związków w moczu w procesie samokontroli u osób z cukrzycą wykorzystuje się tzw. testy paskowe. W przypadku tych badań możemy w warunkach domowych określić, jak bardzo nasilona jest ketonuria:
● Wynik negatywny – brak ketonów w moczu, czyli stan prawidłowy,
● Stężenie do 5 mg/dl określa się jako śladową zawartość ketonów w moczu,
● Wynik 15 mg/dl uznaje się za niskie stężenie ketonów w moczu,
● Stężenie około 40 mg/dl oznacza umiarkowaną ketonurię,
● Wynik powyżej 80 mg/dl to wysokie stężenie ketonów w moczu.
Umiarkowane lub wysokie stężenie ketonów w moczu jest wskazaniem do niezwłocznego uzyskania pomocy medycznej. Szczególne ryzyko wiąże się z takim stanem w III trymestrze ciąży.
Wysokie stężenie ketonów w moczu w ciąży – objawy
Wysokie stężenie ketonów w moczu w ciąży może wiązać się z jednoczesnym występowaniem pewnych objawów czy dolegliwości. Niektóre z nich wynikają z braku glukozy w organizmie, inne z metabolizmu samych ketonów. Przy wysokim stężeniu tych związków w moczu często zauważa się następujące symptomy:
● Owocowy zapach z ust – oznacza obecność acetonu (czyli jednego z rodzajów ketonów),
● Zwiększone pragnienie pomimo spożywania standardowej ilości płynów,
● Odczuwanie suchości w jamie ustnej,
● Nudności i wymioty,
● Biegunka,
● Ból brzucha,
● Częste oddawanie moczu,
● Zmęczenie, osłabienie.
Ketony w moczu w ciąży – czy to ma wpływ na dziecko?
Obecność śladowych ilości ketonów w moczu w czasie ciąży u zdrowej kobiety uznaje się za nieszkodliwe dla dziecka, choć warto zwrócić uwagę na możliwą przyczynę tego stanu i ją wyeliminować. Jeśli ketonuria wynika np. z głodzenia, to brak dostatecznej ilości składników odżywczych może mieć negatywny wpływ na płód. Choć same ketony nie działają szkodliwie, to mogą stanowić objaw tego, że sposób żywienia kobiety ciężarnej wymaga zmiany.
Obecność ketonów w moczu, która wynika z niewyrównanej cukrzycy, wiąże się z dużym niebezpieczeństwem. Może świadczyć o kwasicy ketonowej, która jest stanem zagrożenia życia i przy braku odpowiedniego postępowania istnieje ryzyko wystąpienia poważnych długoterminowych powikłań zarówno dla kobiety w ciąży, jak i dziecka.
Jak się pozbyć ketonów z moczu?
Postępowanie w razie obecności ketonów w moczu w czasie ciąży w dużej mierze zależy od stanu zdrowia kobiety, przede wszystkim od obecności cukrzycy. Warto zaznaczyć, że dodatni wynik badania zawsze należy skonsultować z lekarzem.
Ketony w moczu u zdrowej kobiety ciężarnej
W przypadku, gdy obecność ketonów w moczu jest śladowa i nie wiąże się z występowaniem nieprawidłowego stężenia glukozy we krwi, istnieje duże prawdopodobieństwo, że przyczyna leży w diecie. Modyfikacja sposobu żywienia i aktywności fizycznej powinna pozwolić uniknąć nieprawidłowego wyniku tego badania w przyszłości.
W takiej sytuacji:
● Nie pomijaj posiłków w ciągu dnia – spożywaj ich około 5, w równych odstępach czasowych.
● Pamiętaj o zbilansowaniu swoich posiłków. Zaleca się, żeby ½ objętości posiłku stanowiły warzywa (częściowo w diecie zastępowane owocami), ¼ objętości produkty węglowodanowe (np. pieczywo, makaron, ryż, kasza, ziemniaki) i ¼ objętości żywność o wysokiej zawartości białka (mięso, ryby, jaja, nasiona roślin strączkowych, nabiał). Ważne również, żeby w posiłkach uwzględniać niewielki dodatek tłuszczu, np. w postaci olejów roślinnych lub orzechów.
● Dbaj o swój poziom nawodnienia. Pij co najmniej 6 szklanek wody dziennie, a dodatkowo spożywaj owoce i warzywa, zupy, a także mleko i produkty mleczne lub ich roślinne alternatywy.
● Bądź aktywna fizycznie, ale unikaj intensywnego długotrwałego wysiłku.
Ketony w moczu u kobiety w ciąży z cukrzycą
Obecność ketonów w moczu u ciężarnej z cukrzycą może być oznaką wystąpienia kwasicy ketonowej. W przypadku, gdy doszło do jej rozwoju, konieczne jest leczenie szpitalne. Polega ono przede wszystkim przede wszystkim na podaniu insuliny, wyrównaniu stężenia glukozy oraz uzupełnianiu płynów i elektrolitów.
Źródła:
- Dhillon K. K., Gupta S. (2023) Biochemistry, Ketogenesis, National Library of Medicine, StatPearls, dostęp: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK493179/.
- Barbachowska A., Langowska A., Durlik M. (2023) Czego możemy się dowiedzieć z wyniku badania ciał ketonowych w moczu, Medycyna po Dyplomie, 1, dostęp: https://podyplomie.pl/medycyna/38439,czego-mozemy-sie-dowiedziec-z-wyniku-badania-cial-ketonowych-w-moczu.
- National Library of Medicine Ketones in Urine, MedlinePlus, dostęp: https://medlineplus.gov/lab-tests/ketones-in-urine/.
- National Health Service (2023) Diabetic ketoacidosis, dostęp: https://www.nhs.uk/conditions/diabetic-ketoacidosis/.
- Centers for Disease Control and Prevention (2024) About Diabetic Ketoacidosis, dostęp: https://www.cdc.gov/diabetes/about/diabetic-ketoacidosis.html?CDC_AAref_Val=https://www.cdc.gov/diabetes/basics/diabetic-ketoacidosis.html.
- American Diabetes Association (2019) Five Things to Know About Ketones, dostęp: https://diabetes.org/blog/five-things-know-about-ketones.