Ciążę pozamaciczną rozpoznaje się w przypadku 1-2% wszystkich ciąż. Implantacja pęcherzyka ciążowego poza jamą macicy niestety nie daje szans na prawidłowy rozwój zarodka, a więc także na urodzenie dziecka. Jest natomiast stanem, który często wymaga szybkiego wdrożenia leczenia, ponieważ może wiązać się z zagrożeniem zdrowia dla pacjentki. Z poniższego artykułu dowiesz się więcej o objawach i postępowaniu w przypadku wystąpienia ciąży pozamacicznej.
Co znajdziesz w tym artykule:
Co to jest ciąża pozamaciczna?
Ciąża pozamaciczna (inaczej nazywana ciążą ektopową) jest stanem, w którym zapłodniona komórka jajowa y implantuje się (czyli zagnieżdża) w niewłaściwej lokalizacji, poza jamą macicy, stanowiącą miejsce rozwoju zarodka w prawidłowych warunkach.
Skąd się bierze ciąża pozamaciczna?
W warunkach fizjologii do zapłodnienia komórki jajowej dochodzi w jajowodzie, po czym zapłodnione jajo płodowe jest transferowane przez jajowód do macicy, gdzie się finalne zagnieżdża. W przypadku ciąży ektopowej do implantacji dochodzi w niewłaściwym miejscu. Często mamy do czynienia z sytuacją, gdy jajowód jest zwężony lub zablokowany, przez co zapłodniona komórka jajowa nie może przedostać się do macicy. Pozostaje więc w jajowodzie i tam się zagnieżdża. Zdarza się również, że dochodzi do implantacji w jajniku lub szyjce macicy. Nieprawidłowe miejsce implantacji nie pozwala na prawidłowy rozwój ciąży.
W wielu przypadkach nie udaje się stwierdzić, co stanowi konkretną przyczynę niewłaściwego miejsca implantacji. Wiadomo natomiast, że następujące czynniki wiążą się ze zwiększonym ryzykiem ciąży pozamacicznej:
● uszkodzenie jajowodów, które może wynikać z infekcji, przebytych wcześniej operacji ginekologicznych, endometriozy,
● zapalenie narządów miednicy mniejszej, czyli zakażenie górnego odcinka układu rozrodczego, często wywołane przez drobnoustroje przenoszone drogą płciową,
● palenie tytoniu – może wpływać niekorzystnie na funkcje jajowodów,
● wiek kobiety powyżej 35. roku życia,
● zapłodnienie in vitro,
● wcześniejsza ciąża ektopowa,
● zajście w ciążę podczas stosowania antykoncepcji wewnątrzmacicznej (takiej jak wkładki miedziane oraz systemy uwalniające progestageny),
● wrodzone wady anatomiczne w obrębie układu rozrodczego.
Objawy ciąży pozamacicznej
Wczesne objawy ciąży ektopowej mogą przypominać typowe dolegliwości obserwowane na początku ciąży o prawidłowym przebiegu:
● Brak krwawienia miesiączkowego w przewidywanym terminie,
● Nudności i wymioty (najczęściej zaczynają być odczuwane w czasie po 4. tygodniu ciąży i przed końcem 6. tygodnia),
● Nasilone zmęczenie,
● Tkliwość, bolesność piersi,
● Częstomocz.
Poza powyższymi objawami, u kobiety mogą wystąpić (niespecyficzne) symptomy wynikające z rozwoju ciąży w niewłaściwym miejscu. Należą do nich:
● krwawienie z pochwy lub występowanie brązowych wodnistych upławów,
● ból w dolnej części brzucha lub w obrębie miednicy, często odczuwany po jednej stronie.
Zdarza się, że w przebiegu ciąży ektopowej dochodzi do groźnego dla zdrowia rozerwania tkanek (najczęściej jajowodu), spowodowanego rozwojem zarodka w nieprawidłowej lokalizacji. Mogą pojawić się wtedy objawy w postaci:
● osłabienia, zawrotów głowy, omdleń – dochodzi do intensywnego krwawienia i spada ciśnienie tętnicze krwi kobiety,
● nagłego, ostrego bólu o dużym stopniu nasilenia, odczuwanego w dolnej części brzucha,
● bólu w okolicy barku.
Diagnostyka ciąży pozamacicznej
Ciąża pozamaciczna zazwyczaj daje pozytywny wynik domowego testu ciążowego, a także laboratoryjnego badania krwi na stężenie gonadotropiny kosmówkowej (hormonu beta-hCG), które wykorzystuje się do rozpoznania ciąży. Na podstawie wyłącznie tych testów nie jesteśmy w stanie stwierdzić, czy ciąża rozwija się w prawidłowym miejscu. Przy podejrzeniu ciąży pozamacicznej należy niezwłocznie zgłosić się do lekarza w celu diagnostyki.
Do rozpoznania ciąży ektopowej wykorzystuje się najczęściej jednocześnie dwa rodzaje testów:
● badania krwi na stężenie hormonu beta-hCG – wykonuje się je zazwyczaj minimum dwukrotnie, w odstępie 48-godzinnym; często przeprowadza się całą serię badań, by stwierdzić, jak poziom hormonu zmienia się w czasie (pomaga to w różnicowaniu z innymi zaburzeniami, a także w monitorowaniu skuteczności leczenia),
● badania obrazowe mające na celu uwidocznienie pęcherzyka ciążowego – najczęściej przeprowadza się USG przezpochwowe.
U części pacjentek istnieją wskazania do przeprowadzenia operacji laparoskopowej już w ramach diagnostyki. Zabieg polega na wykonaniu małego nacięcia w okolicy brzucha i wprowadzeniu przez nie rurki zakończonej kamerą, za pomocą której można uwidocznić jajowody oraz macicę. Badanie przeprowadza się w znieczuleniu ogólnym (a więc w uśpieniu).
Czy da się uratować ciążę pozamaciczną?
Ciąża ektopowa nie daje szans na urodzenie dziecka. Nie istnieją metody leczenia, które pozwoliłyby uratować zarodek (np. przemieścić go do jamy macicy) i które umożliwiłyby jego prawidłowy rozwój.
W przypadku ciąży pozamacicznej niekiedy mamy do czynienia z sytuacją, gdy zagnieżdżenie w miejscu niesprzyjającym wzrostowi prowadzi do spowolnienia rozwoju zarodka i jego samoistnego obumarcia (tkanki narządów innych niż macica nie zapewniają odpowiednich warunków do przetrwania).
Jednocześnie przy ciąży ektopowej zlokalizowanej w jajowodzie może istnieć zagrożenie rozerwaniem tej struktury na skutek powiększania się pęcherzyka ciążowego i zwiększania nacisku na otaczające tkanki. Jest to stan niebezpieczny dla zdrowia pacjentki, ponieważ wiąże się z ryzykiem poważnego krwawienia. Dlatego kobieta z rozpoznaną ciążą pozamaciczną musi znajdować się pod kontrolą lekarską. Często potrzebne jest wdrożenie aktywnego leczenia.
Leczenie kobiety z ciążą pozamaciczną
W przypadku stwierdzenia ciąży pozamacicznej dostępne są 3 główne opcje leczenia – postępowanie wyczekujące, leczenie farmakologiczne oraz leczenie operacyjne.
Postępowanie wyczekujące u pacjentki z ciążą pozamaciczną
Postępowanie wyczekujące polega na ścisłym monitorowaniu stanu pacjentki bez podejmowania działań leczniczych. Może być preferowaną metodą na wczesnym etapie po zapłodnieniu, jeśli nie występują objawy ciąży pozamacicznej lub mają one łagodny charakter, a ponadto obecność zarodka w niewłaściwym miejscu nie zagraża (w danym czasie) uszkodzeniem okolicznych struktur. W takiej sytuacji lekarz może zalecić oczekiwanie na samoistne, naturalne obumarcie ciąży ektopowej.
Kontrola stanu pacjentki obejmuje m.in. częste badania krwi na stężenie gonadotropiny kosmówkowej. Dopiero w przypadku, gdy poziom hormonów z czasem nie zacznie spadać (lub wzrośnie), wprowadza się aktywne leczenie ciąży pozamacicznej. Może ono być potrzebne także w sytuacji, gdy nagłemu pogorszeniu ulegnie stan kobiety (np. zacznie ona odczuwać ostre objawy).
Leczenie farmakologiczne ciąży pozamacicznej
Terapia z wykorzystaniem metotreksatu stanowi główny sposób leczenia farmakologicznego ciąży pozamacicznej. Stosuje się ją u około 40% pacjentek. Środek ma działanie wybiórczo hamujące powstawanie DNA, które jest niezbędne komórkom zarodka do podziałów, a więc także konieczne do jego wzrostu. Metotreksat podaje się domięśniowo, zazwyczaj w postaci pojedynczego zastrzyku w pośladek.
W 4. i 7. dniu po zastosowaniu leku oznacza się stężenie beta-hCG we krwi, by upewnić się, że poziom hormonu spada. To sposób na ocenę, czy lek zadziałał skutecznie. W przypadku, gdy poziom gonadotropiny kosmówkowej nie zmniejsza się w zadowalającym stopniu (o co najmniej 15% do 7. dnia), zazwyczaj podawana jest kolejna dawka. Skuteczność leczenia metotreksatem u zakwalifikowanych do niego pacjentek ocenia się na około 90%.
Leczenie operacyjne ciąży pozamacicznej
U dużej części kobiet z ciążą pozamaciczną konieczne jest zastosowanie leczenia operacyjnego, pozwalającego na mechaniczne usunięcie zarodka. Zabieg zazwyczaj przeprowadza się laparoskopowo, w znieczuleniu ogólnym, przez niewielkie nacięcie w brzuchu. Typowo chirurg wycina cały jajowód (szczególnie jeśli drugi jajowód jest w dobrym stanie – uważa się, że w takiej sytuacji nie ogranicza się szans pacjentki na zajście w ciążę w późniejszym czasie). Czasami podejmuje się próbę usunięcia samego pęcherzyka ciążowego.
Operacyjną metodę leczenia w niektórych przypadkach stosuje się od razu w czasie diagnostyki laparoskopowej. W takiej sytuacji przed zabiegiem pacjentkę prosi się o wyrażenie pisemnej zgody na ewentualne usunięcie jajowodu.
U kobiety z ciążą pozamaciczną czasami trzeba przeprowadzić pilną interwencję chirurgiczną (np. jeśli doszło do pęknięcia jajowodu i występuje silne krwawienie). Konieczna może być wtedy operacja otwarta, przeprowadzona z większym nacięciem powłok skórnych, pozwalającym na bezpośredni dostęp chirurga do tkanek.
Ciąża pozamaciczna a planowanie potomstwa – co dalej?
Urodzenie zdrowego dziecka przez kobietę, która w przeszłości przebyła ciążę ektopową jest możliwe. Szanse na prawidłowy rozwój zarodka po kolejnym zapłodnieniu w dużej mierze zależą od przyczyny wcześniej nieprawidłowej implantacji.
Ocenia się, że ogólne ryzyko ponownego wystąpienia problemu z implantacją poza jamą macicy w kolejnej ciąży u pacjentki, u której wcześniej rozpoznano jedną ciążę ektopową, wynosi około 10%. Jeśli wcześniej kobieta przebyła ich dwie lub więcej, prawdopodobieństwo ciąży pozamacicznej po kolejnym zapłodnieniu szacowane jest natomiast na powyżej 25%.
Bardzo ważnym aspektem planowania potomstwa jest zachowanie przynajmniej 6 miesięcy przerwy od zastosowania metotreksatu (jeśli lek był wykorzystywany u pacjentki). Wszystkie wątpliwości odnośnie leczenia i dalszego postępowania po wystąpieniu ciąży pozamacicznej warto rozwiać indywidualnie konsultując się z lekarzem.
Źródła:
- The American College of Obstetricians and Gynecologists (2024) FAQ. Ectopic Pregnancy, dostęp: https://www.acog.org/womens-health/faqs/ectopic-pregnancy.
- National Health Service (2022) Ectopic pregnancy, dostęp: https://www.nhs.uk/conditions/ectopic-pregnancy/.
- Vadakekut E. S., Gnugnoli D. M. (2025) Ectopic pregnancy, National Library of Medicine, StatPearls, dostęp: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK539860/.
- MedlinePlus (2024) Ectopic pregnancy, National Library of Medicine, dostęp: https://medlineplus.gov/ency/article/000895.htm.
- Sridhar A., Goje O. (2023) Ectopic Pregnancy, MSD Manual Professional Version, dostęp: https://www.msdmanuals.com/professional/gynecology-and-obstetrics/early-pregnancy-disorders/ectopic-pregnancy.
- Sridhar A. (2024) Ectopic Pregnancy, MSD Manual Consumer Version, dostęp: https://www.msdmanuals.com/home/women-s-health-issues/early-pregnancy-disorders/ectopic-pregnancy.
- Pniewska-Undro K., Wydra D., Abacjew-Chmyłko A. (2017) Leczenie zachowawcze ciąży ektopowej, Ginekologia i Perinatologia Praktyczna, 2,1: 16-21, dostęp: https://journals.viamedica.pl/ginekologia_perinatologia_prakt/article/view/50289/44372.